W uroczystość świętych Piotra i Pawła Apostołów jedność naszego katolickiego świata nie manifestująca się już łaciną wyraża się nadal modlitwą za Ojca Świętego i zbieraniem świętopietrza, które jest wydatkowane na działalność dobroczynną Stolicy Świętej. 'Denar św. Piotra' to znakomity temat na wpis, w którym można połączyć Anglię, Rzym, św. Piotra i jego następców. Świętopietrze to bowiem „wynalazek” anglosaskiego króla Wessexu o wdzięcznym imieniu Ine, znanego także jako Ini.
Ine był chyba najbardziej znaczącym z poprzedników Alfreda Wielkiego i jako pierwszy z panujących wydał zbiór praw, który miał duży wpływ na kształtowanie się wczesnego społeczeństwa angielskiego. To Ine w VIII wieku zaczął ściągać podatek zwany Denarius Sancti Petri, czyniąc to w podzięce za nawrócenie swego kraju na chrześcijaństwo (był autentycznie pobożny, na starość wstąpił od klasztoru). Ponownie nakazał to Wilhelm Zdobywca (czy też Bastard, jak chcą niektórzy), a ostatecznie podatek zwany Peter's Pence (ang. grosz św. Piotra) zniósł Henryk VIII w 1534 r. No właśnie – czy ostatecznie?
Świętopietrze przetrwało w Wielkiej Brytanii w pewnych formach (w zależności od regonu kraju) aż do początków XIX wieku(!). Henryk, choć przywłaszczył sobie wiele praw i danin należnych Kościołowi, po świętopietrze nie sięgnął. Po prostu je zniósł. I pewnie o podatku by zapomniano, gdyby nie krótkie panowanie jego katolickiej córki Marii, która antykościelne „reformy” fiskalne swego ojca unieważniła. 16 stycznia 1555 wydana została Ustawa uchylająca wszystkie statuty, artykuły i klauzule skierowane przeciwko Stolicy Rzymskiej po dwudziestym roku panowania króla Henryka VIII oraz postanowienia o przekazaniu włości kościelnych osobom świeckim. Choć ustawa nie wymienia z osobna świętopietrza, to są pojedyncze dowody na to, że w niektórych parafiach za czasów królowej Marii wznowiono ściąganie tego podatku. W Rowington i Warwickshire rejestr kościelny wspomina, że w 1556 r. zebrano dość znaczną kwotę 54 szylingów i 4 pensów. Postanowienia Marii zostały uchylone w 1559 roku Aktem Supremacji wydanym przez jej następczynię i przyrodnią, protestancką siostrę, Elżbietę I.
Jednak zbieranie Grosza Św. Piotra było w Anglii kontynuowane w kolejnych stuleciach. W rejestrze jednej z parafii w hrabstwie Devon, zapisano, że w 1609 r. zebrano „2 szylingi na świętopietrze”; w 1617 r. inspektor kontrolujący dwór królewski w Cheltenham w hrabstwie Gloucester wysłał zapytanie do zarządców, czy nadal ściąga się tam nienależny podatek zwany Groszem św. Piotra? Jeśli nie, to kiedy tego zaprzestano, jakie sumy dotąd zebrano i kto je otrzymał? W odpowiedzi napisano: „Należność zwana Groszem św. Piotra jest zgodnie ze zwyczajem wnoszona nieprzerwanie na ręce zarządcy majątku w kwocie około 5 szylingów" (60 lat po zniesieniu podatku!). Raport nie wspomina jednak, kiedy płatności te były dokonywane i pozostawia bez odpowiedzi pytanie, czy rządca przekazywał pieniądze dalej (wraz z podatkami należnymi Koronie), czy zatrzymywał je na potrzeby majątku. Rejestry dworu Cheltenham sporadycznie notują kwoty świętopietrza aż do 1802 r.(!). Wprawdzie na mocy ustawy parlamentarnej z r. 1625 dworowi w Cheltenham przyznaje się prawo dalszego ściągania Peter's Pence, jednak ze względu na brak dokładniejszych badań nie ma pewności dlaczego miała tam miejsce taka wyjątkowa sytuacja.
Możliwe, że nazwa „Grosz Św. Piotra” zostało przeniesione na innego typu podatki i świadczenia. Dowody na to pochodzą z Minchinhampton w Gloucestershire, gdzie wg rejestrów sporządzonych przez urzędników kościelnych w 1575 r. „świętopietrze lub podymne” wydatkowano w czasie letniej wizytacji biskupa. Podymne (ang. Smoke-farthings) było częścią daniny składanej w Oktawie Zesłania Ducha Świętego przez każdego właściciela domu z kominem, a podatek ten przekazywano miejscowej diecezji. I pewnie czas, w którym podatek płacono wraz ze świadomością, że idzie na potrzeby biskupa, sprawił, że podymne i Peter’s Pence stały się jednym podatkiem.
Podobnie Grosz św. Piotra nadal ściągano we włościach poklasztornych jako subwencję, która zwyczajowo przynależała mnichom. Uznawano zapewne, że prawo do niej przechodzi na aktualnego świeckiego już właściciela. I rzeczywiście, przed reformacją dwór Cheltenham był w posiadaniu opatów ze Syon.
Lord Skarbu zniósł ostatecznie pozostałości różnych form Grosza św. Piotra w trakcie reform podatkowych wprowadzanych w momencie, gdy w 1871 r. papież Pius IX encykliką Saepe Venerabilis ustanowił świętopietrze w jego aktualnej formie.
Jakub Pytel
